Co to jest osteoporoza? Jak leczyć osteoporozę? Jaką rolę odgrywa wapń w osteoporozie i jak go spożywać?
Osteoporoza jest chorobą kości, która zwiększa ryzyko złamań. Rozwija się potajemnie, przez długi czas i bezobjawowo. Może być ona spowodowana starzeniem się układu kostnego (osteoporoza pierwotna), stanami patologicznymi lub lekami (osteoporoza wtórna). Czy osteoporoza jest uleczalna? Jak można zapobiegać tej chorobie?
Co to jest osteoporoza?
Osteoporoza jest chorobą szkieletu, która wiąże się ze zmniejszeniem wytrzymałości mechanicznej kości, a w konsekwencji ze zwiększonym ryzykiem złamań. Najbardziej narażone na rozwój osteoporozy są kobiety po menopauzie. Starsi mężczyźni chorują rzadziej.
Przyczyny i czynniki ryzyka osteoporozy
Wyróżnia się dwa rodzaje osteoporozy: pierwotną i wtórną. Przyjrzyjmy się przyczynom poszczególnych typów i związanym z nimi czynnikom ryzyka.
Pierwotna osteoporoza
Wytrzymałość mechaniczna kości zależy przede wszystkim od gęstości mineralnej kości (BMD) i jakości tkanki kostnej. Największą masę kostną osiąga się około 30. roku życia, po czym następuje powolny spadek. Spadek gęstości mineralnej kości u kobiet po menopauzie znacznie przyspiesza. Mężczyźni tracą masę kostną wolniej, ponadto proces ten nie przyspiesza znacząco. Osteoporoza, będąca przyczyną utraty masy kostnej na skutek starzenia się układu kostnego, nazywana jest osteoporozą pierwotną.
Na rozwój osteoporozy wpływa wiele czynników. Niektórych z nich, takich jak zaawansowany wiek, predyspozycje genetyczne, płeć żeńska czy rasa, nie jesteśmy w stanie zmienić. Możemy dostosować inne, aby zminimalizować ryzyko choroby.
Modyfikowalne czynniki ryzyka osteoporozy obejmują:
- zbyt małe spożycie wapnia;
- za mało lub za dużo fosforu;
- brak witaminy D;
- brak białka w okresie rozwoju lub nadmiar białka w diecie;
- nadmierne spożycie alkoholu;
- palenie;
- picie więcej niż 3 filiżanek kawy dziennie;
- siedzący tryb życia.
Brak hormonów płciowych, długotrwały brak miesiączki oraz kobiety, które nie rodzą, to także czynniki ryzyka rozwoju osteoporozy.
Osteoporoza wtórna
Osteoporoza może pojawić się także na skutek pewnych stanów patologicznych (np. chorób) lub leków, wtedy mówimy o osteoporozie wtórnej.
Stany, które mogą powodować wtórną osteoporozę obejmują:
- zaburzenia endokrynologiczne (np. nadczynność tarczycy, cukrzyca, endometrioza, hiperprolaktynemia, choroba Addisona);
- choroby układu pokarmowego (np. celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, pierwotne zapalenie dróg żółciowych);
- choroby nerek (np. nefropatia z wyciekiem wapnia i fosforu, zespół nerczycowy, przewlekła choroba nerek);
- choroby reumatyczne (np. RZS, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, łuszczycowe zapalenie stawów);
- choroby układu oddechowego (np. POChP, mukowiscydoza);
- choroby szpiku kostnego i krwi (np. białaczka szpikowa, chłoniaki, hemofilia, niedokrwistość złośliwa).
Osteoporoza wtórna spowodowana stosowaniem leków stosowanych w leczeniu choroby pierwotnej nazywana jest osteoporozą jatrogenną (wywołaną lekami). Najczęściej jest to konsekwencja długotrwałego stosowania glikokortykosteroidów (GCS). Inne leki, które mogą powodować jatrogenną osteoporozę, obejmują duże dawki hormonów tarczycy, niektóre leki przeciwpadaczkowe, heparynę, antagonistów witaminy K, duże dawki leków immunosupresyjnych, inhibitorów pompy protonowej i leków przeciwretrowirusowych.
Objawy osteoporozy
Osteoporoza może rozwijać się bezobjawowo, przez długi czas ukryta, powodując pogorszenie stanu układu kostnego. Pierwszym odnotowanym objawem choroby może być jedynie złamanie niskoenergetyczne (osteoporotyczne), czyli złamanie, które następuje samoistnie lub w wyniku działania siły nierozrywającej kości u osoby zdrowej (np. w wyniku upadku) własnego ciała).
Złamanie niskoenergetyczne zwykle oznacza znaczny postęp choroby.
Złamania dotyczą głównie kości przedramienia w dolnej części nasady, następnie kręgów, a u osób powyżej 70. roku życia bliższego końca kości udowej. Pojedyncze złamania kręgów mogą przebiegać bezboleśnie i powodować jedynie zmniejszenie wzrostu pacjenta.
Mnogie złamania mogą natomiast powodować np. przewlekłe bóle pleców, hiperkifozę klatki piersiowej, bóle głowy i szyi, bóle podczas kaszlu, neuropatię uciskową czy problemy z funkcjami oddechowymi i trawiennymi.
Złamania osteoporotyczne zwiększają ryzyko kolejnych złamań i są częstą przyczyną niepełnosprawności u osób starszych. Złamania kości udowej są bardzo stresujące dla organizmu, a powikłania mogą zagrażać życiu.
Diagnostyka osteoporozy
Celem jest zdiagnozowanie osteoporozy u pacjenta przed wystąpieniem złamania. W przypadku kobiet powyżej 65. roku życia, mężczyzn powyżej 70. roku życia oraz wszystkich osób bez względu na wiek, u których występuje co najmniej jeden kliniczny czynnik ryzyka złamania, dziesięcioletnie ryzyko złamania ocenia się za pomocą kalkulatora ryzyka FRAXT.
Jednym z podstawowych badań diagnostycznych w kierunku osteoporozy jest badanie densytometryczne, które umożliwia pomiar gęstości kości kręgosłupa i kości udowej.
Leczenie osteoporozy
W leczeniu osteoporozy wyróżniamy dwie formy: niefarmakologiczną oraz za pomocą leków, przy czym w ciężkich przypadkach stosuje się zazwyczaj kombinację obu.
Czy osteoporozę można wyleczyć?
Całkowite wyleczenie pierwotnej osteoporozy nie jest możliwe; w tym przypadku celem leczenia jest poprawa gęstości kości. Stosuje się metody niefarmakologiczne (zawsze) i leki (w niektórych przypadkach). Jednakże możliwość zahamowania lub wyleczenia osteoporozy wtórnej zależy od choroby pierwotnej.
Leki na osteoporozę
W szczególnych przypadkach stosuje się leczenie farmakologiczne osteoporozy. Przy wyborze leku lekarz bierze pod uwagę m.in. wiek pacjenta, ryzyko złamań oraz choroby współistniejące. Najczęściej stosuje się doustne bisfosfoniany (alendronian, rizedronian, ibandronian). Alternatywą dla bisfosfonianów jest denosumab.
Niefarmakologiczne leczenie osteoporozy
Niefarmakologiczne leczenie osteoporozy polega na eliminacji lub redukcji modyfikowalnych czynników ryzyka osteoporozy i zapobieganiu złamaniom poprzez:
- korekta wady wzroku;
- leczenie zaburzeń równowagi;
- odpowiednią aktywność fizyczną – poprawiającą sprawność ruchową i wzmacniającą mięśnie;
- noszenie obuwia antypoślizgowego;
- stosowanie pomocy ortopedycznych
- remonty domu - zapewnienie dobrego oświetlenia, mocowanie podpór, usuwanie przedmiotów, o które można się potknąć.
Dieta na osteoporozę – na co uważać?
Bardzo ważne jest również prawidłowe odżywianie bogate w wapń. Najlepszym źródłem wapnia jest mleko i jego przetwory, m.in. jogurty, kefiry, sery. Robiąc zakupy warto wybierać produkty wzbogacone w wapń, np.: płatki śniadaniowe, soki owocowe.
Jednocześnie należy uważać na pokarmy ograniczające wchłanianie wapnia, zwłaszcza warzywa zawierające kwas szczawiowy (np. szpinak) i zboża zawierające kwas fitynowy (np. otręby pszenne). Jeżeli dieta nie pokrywa w pełni zapotrzebowania na wapń, wskazane jest stosowanie suplementów diety zawierających wapń.
Ponadto ważne jest zapewnienie zalecanej dawki witaminy D oraz optymalnej ilości białka (około 1,2 g na kilogram masy ciała dziennie), potasu i magnezu – pomoże to utrzymać sprawność narządu ruchu oraz poprawi wydolność organizmu. gojenie złamań.
Zapobieganie osteoporozie
Profilaktyka pierwotnej osteoporozy polega na stosowaniu diety bogatej w wapń, regularnej aktywności fizycznej, zapewnieniu wystarczającej podaży witaminy D oraz ograniczeniu spożycia alkoholu i palenia papierosów. Choroby zaburzające metabolizm kości należy leczyć, a w przypadku ryzyka osteoporozy polekowej związanej ze stosowaniem glikokortykosteroidów należy ograniczyć stosowanie tych leków, zmniejszyć ich dawki i skrócić czas leczenia do niezbędne minimum.
