Do prawidłowego funkcjonowania nasz organizm potrzebuje wszystkich podstawowych składników odżywczych, takich jak białka, cukry i tłuszcze, ale także mikroelementów, czyli kilku witamin, minerałów i pierwiastków śladowych. Niewystarczający, jak i nadmierny poziom tych substancji objawi się zmianami stanu zdrowia. Może Cię to zaskoczyć, ale za ogromną liczbą problemów zdrowotnych kryje się niewłaściwe odżywianie, w tym brak i nadmiar niektórych składników odżywczych. Przykładem jest anemia, która w większości przypadków spowodowana jest brakiem żelaza. Co jeszcze powinniśmy wiedzieć o żelazie?
Żelazo w organizmie człowieka
Żelazo (łac. Ferrum, symbol Fe) jest pierwiastkiem chemicznym w układzie okresowym pierwiastków o liczbie protonów 26. Jest stosunkowo miękkim metalem. Dla ciekawostki możemy wspomnieć, że jest to jeden z najbardziej rozpowszechnionych pierwiastków na Ziemi. Równocześnie jednak jest ważnym pierwiastkiem biogennym, czyli pierwiastkiem uczestniczącym w budowie żywej materii i występującym w żywych organizmach. W diecie człowieka żelazo zaliczamy do tzw. mikroelementów lub pierwiastków śladowych, czyli substancji, które musimy przyjmować tylko w niewielkich ilościach.
Zalecana dzienna dawka tej substancji dla osoby dorosłej wynosi około 10 do 15 mg. Żelazo spełnia kilka podstawowych funkcji życiowych w organizmie człowieka. Przede wszystkim wchodzi w skład hemoglobiny, która jest czerwonym barwnikiem krwi, tworzącym ważny składnik czerwonych krwinek, tzw. erytrocyty. Stanowi jednak również budulec innych substancji w organizmie i ma inne niezastąpione zadania.
Główne funkcje:
jest niezbędne do prawidłowego tworzenia krwi,
jako część hemoglobiny pomaga krwinkom czerwonym wiązać tlen i zapewniać jego transport z płuc do komórek,
bierze udział w tworzeniu niektórych enzymów w organizmie,
wpływa na procesy wzrostu,
wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego,
przyczynia się do utrzymania prawidłowego metabolizmu,
korzystnie wpływa na aktywność mózgu (wpływa na uwagę, zdolność uczenia się),
korzystnie wpływa na stan skóry, włosów i paznokci.
Niedobór żelaza
Z powyższego wynika, że żelazo jest bardzo cenne i niezastąpione dla zdrowia człowieka. Jeśli brakuje go w organizmie, zwykle szybko prowadzi to do rozwoju kilku problemów zdrowotnych. Niedobór żelaza jest jedną z głównych przyczyn niedokrwistości. Bez żelaza upośledzone jest tworzenie hemoglobiny, co prowadzi do braku czerwonych krwinek, co z kolei zmniejsza przepływ krwi do tkanek w organizmie. Rezultatem jest pojawienie się kilku problemów zdrowotnych typowych dla anemii.
Następujące objawy mogą wskazywać na brak żelaza w organizmie:
- zmęczenie, bladość skóry i duszność (typowe objawy niedokrwistości),
- zimne kończyny (z powodu niedostatecznego krążenia krwi),
- nieregularne bicie serca i kołatanie serca,
- spadek odporności na infekcje,
- problemy z koncentracją,
- problemy trawienne (np. wzdęcia),
- słabość
- bóle głowy,
- wypadanie włosów
- słaba jakość paznokci.
Co rozkłada żelazo i co wspomoże jego wchłanianie?
Znamy kilka czynników, które mogą wpływać na niedobór żelaza w organizmie, jego nadmierny rozpad, niedostateczne wchłanianie i tym podobne. Przede wszystkim brak żelaza w organizmie związany jest z jego niedostatecznym dostarczaniem go w diecie, czyli niedostatecznym spożyciem. Inną przyczyną może być zwiększona utrata krwi, która łatwo prowadzi do rozpadu dużej ilości żelaza. Zagrożone są na przykład kobiety w wieku rozrodczym z bardzo obfitymi miesiączkami.
Jednak inną przyczyną braku żelaza są często różne zaburzenia w przewodzie pokarmowym, które pogarszają jego wchłanianie. Dlatego człowiek może otrzymać wystarczającą ilość żelaza z pożywienia, ale jego organizm nie może go przetworzyć i wykorzystać w wystarczających ilościach. Wchłanianie żelaza może być również pogarszane przez określone pokarmy lub zawarte w nich substancje, a także leki. Przykładami są kawa, herbata oraz suplementy diety zawierające wapń (dlatego żelazo i wapń w postaci suplementów zaleca się przyjmować z przerwą czasową). Z drugiej strony wchłanianie ułatwia dobrze znana witamina C.
Żelazo w diecie
Żelazo jest zawarte zarówno w pokarmach pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Jednak w największych ilościach występuje w mięsie, z którego jest łatwiej wchłaniane.
Produkty bogate w żelazo:
- mięso, ryby i owoce morza,
- wątroba i inne narządy wewnętrzne,
- jajka,
- rośliny strączkowe – soczewica, fasola, groch i ciecierzyca,
- komosa ryżowa
- nasiona dyni,
- szpinak,
- brukselki,
- truskawki,
- brokuły,
- buraki,
- suszone rodzynki i morele,
- produkty pełnoziarniste.
Jak inaczej dostarczyć żelazo do organizmu?
Poza urozmaiconą dietą żelazo można również dostarczać do organizmu za pomocą suplementów diety. Należy jednak uważać przy ich stosowaniu, gdyż nadmiar tego pierwiastka śladowego to podobny problem jak jego niedobór. Może to prowadzić np. do uszkodzenia wątroby. Jednocześnie nasz organizm nie dysponuje wystarczającym mechanizmem pozbycia się nadmiaru żelaza (np. miesiączka może częściowo zastąpić funkcję takiego mechanizmu u kobiety – kobieta miesiączkująca traci krew, a tym samym traci żelazo), więc substancja zaczyna gromadzić się w organizmie. Oznacza to, że nie powinniśmy bez powodu stosować żelaza w postaci suplementów.
Suplementy diety zawierające żelazo powinny być stosowane przede wszystkim przez osoby ze stwierdzonym niedoborem żelaza. Poziom żelaza można określić na podstawie badań krwi przez lekarza. Jeśli pacjent ma problem z niedoborem żelaza lub ma zwiększone spożycie tej substancji, lekarz może zalecić lub bezpośrednio przepisać najbardziej odpowiedni suplement diety.
